زبان دارای اشکال مختلفی است که یکی از آنها نوشتن است. نوشتن شکل شکیلی از زبان است، علاوه بر این که عالی ترین و پیچیده ترین شکل ارتباطی و روش مطمئنی برای انتقال دانش و تجربه به نسل ها بوده و هست. بشر با کمک نوشتن، ضمن این که تبادلات عمیق فرازمانی و فرامکانی، توانسته احساسات، عواطف و اندیشه های خود را به دیگران منتقل کند و حتی آغاز تاریخ مضبوط انسان نیز به شروع خط و نگارش برمی گردد. اگر خط وجود نداشت، گذشتگان ما نمی توانستند آثار تمدن خود را به آیندگان خود بسپارند. پس بی علت نیست که پیشینیان فرهیخته گفته اند: «دانش شکاری بود ارزنده که به دام خط در افتاد و پایدار بماند.»
    در این میان، اهمیت صحیح نوشتن، به اندازه ای است که مردم عموما غلط نوشتن کلمات را، بارزترین نشانه کم سوادی یا حتی بی سوادی می دانند. بر این اساس، به طور طبیعی در ساختار سازمانی جوامع، بایسته است نهاد های رسمی، بویژه آموزش و پرورش مسئولیت زبان آموزی را بر عهده داشته باشند.امروزه در آموزش های رسمی همه کشورها، آموزش املانویسی به منظور تمرین شنیدن، تمرین نوشتن، آشنایی با واژه های جدید، خوانا نویسی، مشخص شدن مشکلات نوشتاری و رفع آنها، ارزیابی میزان توانایی دانش آموز در نوشتن و شناخت شکل درست نوشتاری واژه های روزمره و رایج، به عنوان یکی از اجزای مهم برنامه درسی، مد نظر برنامه ریزان و سیاستگذاران است.
    در ایران نیز بنا بر اصل پانزدهم قانون اساسی، خط فارسی، خط رسمی کشور است و همه اسناد رسمی و مکاتبات و کتاب های درسی باید به این خط نوشته شود. بی شک چنین خطی باید قواعد و ضوابطی معلوم و مدون داشته باشد تا همگان با رعایت آنها هویت خط را تثبیت کنند و محفوظ دارند. پس بی تردید قواعد و ضوابط نوشتن نیز باید در سیستم آموزشی به افراد آموخته شود.
    این موضوع زمانی بیشتر اهمیت می یابد که بدانیم تحقیقات حکایت از آن دارند که رسم الخط فارسی به عنوان یکی از دشواری های آموزش این زبان، نقش انکار نشدنی در افت تحصیلی فراگیران و خواندن و نوشتن، بویژه دردرس املادارد. پس درس املابیش از آنچه هست، نیازمند نظارت و بازاندیشی عالمانه بویژه در دوره ابتدایی است. نوشتن چنان که اشاره شد دشوار است. یک دلیل این گفته آن است که وقتی سخن می گوییم، به ظاهر عمل دشوار و سختی انجام نمی دهیم یعنی درست همان گونه که پلک می زنیم، سخن نیز می گوییم. در واقع به نظر می رسد که حرف زدن، به هیچ مهارتی نیاز ندارد، اما وقتی قرار باشد آنچه را که می گوییم بنویسیم، موضوع فرق می کند یعنی نوشتن به ظاهر برخلاف سخن گفتن کار و عملی ساده نیست چون خود آخرین توانایی زبانی است و دارای قواعد و اصولی خاص.
    در زبان فارسی ما به آسانی می گوییم خواهر، توفان، حتی، حوله، سپاسگزار... اما وقتی قرار است همین واژه ها را بنویسیم، تردید داریم و گاه می مانیم که با کدام «ت، ط، ه، س، ص، ز، ذ و ظ» آنها را بنویسیم.
    به عبارتی یکی از دشواری های آموزش املانویسی در زبان فارسی این است که برای صداهای کاملامشابه، نشانه های (حروف) گوناگون داریم و برای برخی آواها، نشانه ای وجود ندارد!. مثل«- َ فتحه» در کلمه «بهار». گاهی برعکس، یعنی نشانه وجود دارد، اما آوایی نداریم مثل «و» در کلمه «خواهر». این گوناگونی در نشانه هایی که از یک قاعده منظم پیروی نمی کند و به تعبیری بی قاعده است، خود دو گونه است:
    گونه اول: نشانه هایی که صدای آنها یکسان ولی شکل متفاوت دارند شامل: (ت ط)، (ث س ص)،(ح ه)، (ذ ز ض ظ)، (ع ء) و (غ ق).
    گونه دوم: نشانه هایی که چند صدای متفاوت دارند، شامل نشانه های (و ه ی) هستند. برای مثال نشانه (حرف) «و» در واژه «ورزش»، دارای صدای صامت «و» ولی در واژه «دود» دارای مصوت «او» است یا نشانه (حرف) «ی» در واژه «سیب» دارای صدای مصوت «ای» ولی در واژه «سایه» دارای صامت «ی» است.
    در شرایطی که ریاست محترم جمهور نیز به انشانویسی توجه آگاهانه دارد، شاید لازم باشد سیاستگذاران و برنامه ریزان نظام تعلیم و تربیت، یک بار دیگر این پرسش های مهم را از خود بپرسند که: املاچیست؟ چه اهدافی را دنبال می کند؟ زنگ املابرای سنجش درست نویسی بچه هاست یا آموزش درست نویسی آنها؟ چرا برخی دانش آموزان با وجود تلاش معلمان و سلامت جسمی و بهره هوشی متوسط و بالاتر، در نگارش رشد اندکی دارند؟ چگونه می توان مهارت املانویسی آنها را تقویت کرد؟ و... در کنار این پرسش ها آنچه مسلم است این که تا وقتی دانش آموزان قدرت نگارش به زبان فارسی را نداشته باشند، نمی توانند وارد حوزه انشانویسی شوند و اگر دیده می شود دانش آموزان در این حوزه رشد قابل توجه ندارند، باید بخشی از ایراد کار را در آموزش املابه آنان جستجو کرد.
    نگارنده با این که سال هاست می نویسد، باز گاهی از خود به شکل کتبی (نوشتاری) می پرسم: «منکه طوانثطم خاندن و نوشطن را بی حیج ذهمطی برای دیگران، خیلی صادِ یاد بگیرم! اما واغئن بچه حای ما، در دیکطه نویثی مشکل دارند! باید به صهم خود، حریک کاری بکنیم. راسطی، چکار کنیم؟
    
     *کارشناس تحقیقات آموزشی
    
    
     
□

 روزنامه جام جم، شماره 3918 به تاریخ 4/12/92، صفحه 11 (پرونده)